«Дәстүр мен ғұрып» арнайы жоба шеңберінде
«Дәстүрім-асыл қазынам» айдары
Бәсіре. Шаңырақта ұл бала дүниеге келгенде сол күндері туған құлынды немесе ботаны «нәрестенің бәсіресі» деп атау салты болған. Қазақ халқының ұғымында дүниеге келген баланың болашағы өзіне атаған бәсіремен тығыз байланысты. Сондықтан оны мінбейді, сатпайды. Бәсіре мүмкіндігінше жүйрік, жорға болғаны дұрыс. Бәсірені баламен бірге қадағалайды, бұла қып өсіреді. Қазақ халқы бәсіресі бар баланың да есейе келе малға деген ықыласы, пейілі түзу болады деп пайымдаған.
Қазақта алыс-жақын туыстарынан «бала асырап алу» салты бар. Біріншіден: ортаңшылықпен үйдің сыртынан керегемен көтеріп кіргізеді. Екіншіден: бала үйдегі үлкен әженің киімінің мойнынан кіріп, етегінен шығады. Ағайын-туысқа дастарқан жайылып, ас беріледі. Үшінші жағдайда, бала асырап алушы адам ағайын-туыстың барлығы баланың менікі екенін мойындасын деп, яғни заңдылығын бекіту үшін қырық әжені бір қатарға тұрғызып, балаға ортан жілігін беріп солардың астынан өткізетін болған. Осылайша, қырық кемпірден тараған ұрпақ мойындайды. Осыдан кейін, ол баланы ешкім де «сен бөтенсің» деп көзін шұқымайды.
Сатып алу. Өмірге келген балалар бірінен соң бірі шетіней берсе келесі баланы біреу «сатып алады». Дүниеге келген сәбидің үйіне бір тәүіп, шаман келеді де «сен менің баламды ұрлап алдың, бер өзіме» деп ата-анасының қарсылығына қарамай тартып алады. Бір-екі күннен кейін ата-ана баласын сатып алады. Баланы алған кісі сәбиді керегенің астынан береді. Ол баланы сатып алдық деп есептейді. Бұдан басқа жолдары бар. Мысалы, бала ұзақ өмір сүру үшін оны жеті кемпірдің аяғының арасынан өткізеді. Қазақ халқы бала өсіруді бақыт деп санап, әрқашан балалы болуды армандайды.
Бауырына салу. Баланы уақытша тәрбиелеу. Дәстүр бойынша атасы мен әжесі, не басқа жақын адамдары тәрбиелеуге алады. Осылай уақытша тәрбиелеу «бауырына салу» деп аталады. Олар баланың өсуіне аса мән береді. Оның нағыз азамат болып, халқының жақсы қасиеттерін бойына сіңіруіне, адалдыққа, еңбекқорлыққа,ептілікке, т. б. көмектеседі. Есейген соң ата-анасына қосылады, не ата-әжесінде қалады.
