«Ол барлық тіршілігімен, өнер-өнегесімен жұртқа ұстаз, періштедей таза, Сүлеймендей әділ». Бұл – классик жазушы Ғабит Мүсіреповтің әйгілі әртіс Серке Қожамқұловқа берген бағасы.
Тобыл-Торғай өлкесінің тұңғыштар ұясы екеніне дәлел іздегенде саңлақ Серкенің атын ұмыт қалдыру мүмкін емес. Өйткені ол – ұлттың кәсіби театрының негізін салушылардың бірі. Халық оны қазақтың тұңғыш фильмі «Амангелдінің» басты рөлдердің бірін (Бекет) сомдаған актер ретінде тете таниды.
Осынау алып тұлғаның туғанына биыл 125 жыл толды.
Серке Қожамқұлов 1896 жылғы мамыр айының 5 күні Қостанай облысының Қарабалық ауданына қарасты он үшінші ауылда дүниеге келген. Азан шақырып қойған есімі – Серәлі. Бала күнінде анасы «Серкем!» деп еркелетсе керек. Осыдан кейін ел аузында Серке аталып кетіпті.
Серке 1923 жылы оқуын бітірісімен, Қостанай қаласында сот тергеушісі болып жұмысқа орналасады. Өнерден бір елі ажырамай, әртістік қабілетімен танылып, 1925 жылы тұңғыш Қазақ театрына режиссерлік қызметке жіберіліпті. Осылайша, ол Мұхтар Әуезов атындағы академиялық драма театрының іргесін қалаушылардың бірі болды.
Саңлақ тұлға театрда режиссер де болды, сахнадан да ұдайы көрінді. 1926–1932 жылдары Әуезовтің «Бәйбіше - тоқал», Майлиннің «Шаншар молда», «Ел мектебі», «Қалпе», Ө.Оспановтың «Сеңсең бөрік», Н.В. Гогольдің «Үйлену» пьесаларын қойды. Сондай-ақ, Мырқымбай, Қоңқай, Көбікті, Қарабай, Еспембет сияқты образдарды сәтті сомдады. Естеліктерде айтылатындай, Қожамқұлов әрбір рөлдің болмыс-бітіміне сай өзіндік мінезі мен дауыс ырғағын, сахналық қимыл-әрекеті мен сөз мәнерін дәл тауып, құлпырта ойнататын актер болыпты.
Жалпы, сахна саңлағы 1925-1979 жылдары аралығында қазақтың төл туындыларынан бастап, батыс және орыс драматургиясының 170-тен астам кейіпкердің образына еніпті.
Ал оның қазақ кинематографиясының дамуына қосқан үлесі – өз алдына бір бөлек әлем. Қазақтың тұңғыш фильмі – «Амангелдіде» басты рөлдердің бірін сомдағанын көзі қарақты оқырманның барлығы білсе керек. Сондай-ақ, Шәкен Аймановтың «Алдар көсесінде», «Біздің сүйікті дәрігер» музыкалық комедиясында және тағы да басқа көптеген кинотуындыларда басты рөлдерде ойнады.
Театр және кино әлемінің Серкесі қазақ даласында алғашқы кәсіби театр құрылған жылы, яғни 1936 жылы «Қазақстанның халық әртісі», 1976 жылы «Социалистік Еңбек Ері» атағын иеленді. Үш мәрте «Ленин», «Еңбек Қызыл Ту», 2-дәрежелі Отан соғысы, «Құрмет белгісі» ордендерімен және көптеген төсбелгілермен марапатталған.
Әйгілі тұлғаның маңдайына бұйырған ең ұлы марапат өнер өлкесінде өшпес ізі, ұлт тарихында ұмытылмас есімінің қалғаны болса керек. Кесек тұлғаны келешекке дәріптеп отыру - бүгінгінің міндеті.
