Торғай даласы тума таланттарға бай өлке екені әмбеге аян. Әсіресе ақын-жырауларды көптеп тудырған мекен. Осындай өлең-жырдың қайнаған ортасында өмірге келгендердің бірі - Болат Хамзин. Алайда, ол дүйім жұртқа ақындығымен емес, әсем әндерімен, асқан күйшілігімен танылды. Осылай, Торғай даласы сазгерлерді де өмірге әкеле алатынын дәлелдегендей болды. Болат Хамзаұлы - 1938 жылы 18 мамырда Қостанай облысы, Жангелдин ауданы, №13 ауылда дүниеге келген. Сазгер мектепте оқып жүргеннен-ақ шебер күйшілігімен танылған. Туған нағашысы Қапақ Амантайұлы сал-сері болған адам. Қапақ сал шертетін «Тәтен қыз», «Кекілік» күйлерін оқушы кезінен-ақ орындап бастаған. Қапақ сал ақ домбырасын жиені Болатқа ғана ұсынады екен. Болат ағамыз мектепте Сейіт Тымпиев жетекшілік еткен оркестрдің Көпжан, Жолдыбай, Төкендермен бірге құрысқан мүшесі болған. Жеке де көсілте күй тартқан. Қапақ салдың «Кекілігін» шебер орындаушылардың бірі болған. Консерваторияда оқып жүріп Құрманғазы оркестрі құрамында Мәскеуде 1957 жылы өткен 1-Бүкілдүниежүзілік жастар мен студенттердің фестиваліне қатысып, лауреат атанды. Жеңістің 40 жылдығына орай өткен Бүкілодақтық көркемөнерпаздар шығармашылығының да лауреаттығын иеленді. Оның дирижерлік қабілетінің жоғары екенін қазақ өнерін әлемге танытқан дара тұлғалардың бірегейі Ахмет Жұбанов сынақ тапсырғанда жоғары бағалап, үлкен үміт күткен көрінеді. Ахметтің алдында абыржымаған студент Болат қара домбыраны бабына келтіріп Темірбек Ахметовтың «Жетім бала» күйін орындағанда: «Мен білсем, мына баланың бойында асқақ шабыт бар, болашақта нағыз сазгерлік қонады екен» депті. Ахмет Жұбанов берген бұл баға көрегендік, тарихи шындыққа айналды. Өкінішке қарай сегіз қырлы-бір сырлы азаматтың өмірі ерте үзілді. Сазгер - ол кезде небәрі 52 жаста еді. Десе де, адамның ел есінде қалуы - оның жасында емес, артына қалдырған игі ісі мен мұрасында екені белгілі. Олай болса, Б.Хамзин бұл екеуінен де кемде емес жан. "Өлді деуге болама, айтыңдаршы? - Өлмейтұғын артында сөз қалдырған" деп Абай ақын айтқан адамдардың бірі

«Қымызмұрындық» дәстүрі. Қымызмұрындық – қазақ халқының атадан балаға мұра болып келе жатқан игі дәстүрінің бірі. Ертеде жер аяғы кеңіп, бие құлындап, желіге байланған тұста көптен көріспеген ағайын-туған сағынып, бірін-бірі осы «Қымызмұрындыққа» шақырысып, мәре-сәре болған. Бұл мерекеде өнерпаздар ән мен жырдан шашу шашып қана қоймай, қыздар билеп, жігіттер білек күшін сынасып, кір тасын көтеріп, арқан тартысып, қазақ күресінен, тоғыз құмалақ, асық ойындары секілді қазақ ұлттық ойындарынан жарыс өткізген. Еңкейген кәріден еңбектеген балаға дейін әр ауылдан жеткізілген сары қымыздың дәмін татып, бағасын берген. Дастарқанға қазақтың ұлттық тағамдары қойылған. Қымыз дайындау шеберлігіне, сүттің сапасына, уақыт мезгіліне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Осыған орай оның аталуы да алуан түрлі. Уыз қымыз – биені алғаш байлағанда ашытылатын қымыз. Мұны "бие бау" деп те атайды. Бал қымыз – әбден пісілген және бойына жылқының майы сіңген бапты, жұмсақ қымыз. Мұндайда қымыздың түрі әдеттегі қымыздан гөрі сары әрі қою болады. Бесті қымыз – төрт түн ашып, ашуы мейлінше жеткен қымыз. Дөнен қымыз – үш түнегеннен кейін қотарылатын, мейлінше ашуы жеткен қымыз. Жуас қымыз – үстіне саумал құйып жұмсартылған қымыз. Қымыз аса ашып кеткенше ішуге қолайлы болуы үшін осылай істейді. Құнан қымыз – бірінші рет құлындаған биенің сүтінен ашытылатын қымыз. Қулық биенің сүті жылда сауылып жүрген үлкен биелердің сүтіне қарағанда әлдеқайда қуатты. Оны әдетте «ту қымыз» деп те атайды. Қысырдың қымызы – бие ағытылғаннан кейін, жем-шөбі дайын адамдар қысыр биелерді іріктеп алып қалып, қыстай қолда ұстап сауады. Сондықтан да бұл қымызды «қысырдың қымызы» деп атайды. Сары қымыз – дертке шипа, денеге күш. Шөп пісіп, биенің сүті қойылған кезде ашытылатын қымыз. Жаздыкүнгі қымызға қарағанда қою әрі өңі сары болады. Сірге жаяр қымыз – бие ағытылар кездегі ең соңғы қымыз. Бие алғаш байланып, уыз қымыз ішерде бір той болса, бие ағытылып, сірге жияр қымызды ішерде тағы бір той болады. Түнеме қымыз – ескі қымыздың үстіне саумал құйылып, келесі күні қотарылатын қымыз.

Автор: Жангелдин дом культуры

26.05.2021

Ary qaraı